Kayıp şehir…
Metin RASTDİL / Şırnak Ajans
Bir önceki yazıda sadece kayıp kalelerimizin olmadığını aynı zamanda kayıp şehirlerimizin de olduğunu yazmış ve bu yazıda o şehirden bahsedeceğimi söylemiştim. Birçok kayıp şehirlerimizden birisi de Nasriye’dir. 2 sene önce Nasriye hakkında bilgi verince aslen Silvanlı olan ve birçok ulusal ve yerel gazetede kültür ve gastronomi yazıları yazan ünlü aşçı Mehmet Kudat bana ulaşmış ve Nasriye ile ilgili yazıma kendi köşesinde yer vermişti. Silvan’ın yerel medyasında da yayınlansa da Nasriye şehri hala açığa çıkarılmayı bekliyor.
Öncelikle kayıp şehir kavramını dönemsel olarak ele almakta yarar vardır. Kayıp şehirden kastımız tam olarak nedir? Bölgemizdeki kayıp şehirlerin büyük bir kısmı iki dönemde kurulmuş, gelişmiş ve ardından herhangi bir tarihsel dönemde bir şekilde terk edilmiş, harap edilmiş ve bir daha yerleşim olmadığı için unutulmuş ve tarihin tozlu sayfasında yer almıştır. Birinci dönem kayıp şehirlerimiz, yaklaşık olarak Milattan önce 3 binde Tunç Çağı ile başlayıp Demir Çağı’nın sonlarında biten dönem olarak tanımlayabiliriz. Bitiş dönemi aşağı yukarı Medlerin iktidarlarını kaybettiği Milattan önce 550’li yıllara denk gelir. Yaklaşık olarak 2 bin 500 yıla denk gelen bu uzun tarihsel dönemde bölgemizde birçok başkent statüsünde şehir, orta büyüklükte şehir ve günümüzde küçük ilçelere denk gelen birçok küçük şehir kurulmuş, gelişmiş ve tarihsel süreçte yerlerini almıştır. Ancak bu şehirler, yüzyıllar içerisinde çeşitli savaşlar ve saldırılar ile tahribatlara uğramış, kalabalık nüfus göçleri ile zayıflamış ve ardından terk edilmişlerdir. Üzerinden de çok uzun bir zaman geçtiği için zaten unutulmuşlardır. Bu dönemdeki kayıp şehirlerimize zaten ileride uzun uzadıya değineceğiz.
İkinci dönem kayıp şehirlerimiz ise günümüze daha yakın bir dönem olan Bağdat merkezli Abbasi Hanedanlığı’nın Milattan sonra 935’lerde zayıflamasıyla bağımsız olan veya daha özerk olan Kürt Hanedanlıkları döneminde kurulmuş, gelişmiş ve tarihsel zeminde yerini almış şehirlerdir. Bu bağımsız hanedanlıklardan en çok bilinenlerden birisi şüphesiz Milattan sonra 983 ile 1085 yılları arasında 102 yıl boyunca hüküm süren Meyyafarqîn (günümüzde Silvan) merkezli Merwanîler’dir. Başkent Meyyafarqîn merkezli devlet, Diyarbakır şehir merkezinden Ahlat’a, Ahlat’tan Cizre, Finik ve Gurkêl’i de kapsayacak şekilde Amediye’ye kadar geniş bir alana hükmetmiştir. Bu hanedanlığın en uzun süren tahtta kalan kralı 4.kral Nasırûdewle Ahmed bin Merwan olmuştur. Tam 50 yıl (1011-1061) krallık yapan Ahmed bin Merwan döneminde bölge ekonomisi gelişmiş, ticari yollar güvenceye kavuşmuş ve bölgede birçok imar faaliyeti yürütülmüştür. Genel olarak Merwaniler döneminde yapılan imar faaliyetlerine örnekler verirsek; Diyarbakır ve Silvan’da birçok köprü inşa edilmiş (örnek olarak On Gözlü Köprü/ Pira Deh Derî/ 1065 / 5.kral Nizameddin tarafından) Diyarbakır Surları’nda birçok yeni burç yapılmış ve surların birçok bölümü onarılmıştır. Merwaniler döneminde inşa edilen birçok eser halen ayakta olsa da yıkılan, kaybolan birçok tarihi yer de vardır.
İşte Nasriye şehri de Merwaniler döneminde kurulmuş, gelişmiş ve sonradan unutulmuş bir şehirdir. Nasriye şehri bizzat Nasırûdewle Ahmed bin Merwan tarafından inşa edilmiştir. 1117 ile 1186 yılları arasında yaşayan ve Merwaniler’in tarihini yazan (dedesi de Merwani sarayında görev yapmış olan) ünlü tarihçi İbnü’l Ezrak’a göre kral Nasırûdewle Ahmed bin Merwan bahar aylarında ailesi ile birlikte Nasriye’de kalıyordu. [1] Nasriye’de önce bir saray yapıldı, ardından çarşı ve hamamın da olduğu birçok yapı inşa edildikten sonra Nasriye bir şehre dönüştü. İşte tarihi kaynaklarda geçen Nasriye şehri günümüzde kayıptır. Küçük bir kale ya da sadece bir saraydan değil bir şehirden söz ediyoruz. Bir tarihi kaynağa göre Nasriye şehri başkent Meyyafarqîn’den dört fersah uzaklıktaydı.[2] (1 fersah yaklaşık olarak 5.5 kilometreye denk gelir.) Nasriye şehri, birçok kayıp şehir gibi ortaya çıkarılmayı bekliyor.
Metin RASTDİL / Şırnak Ajans
Dipnotlar:
[1] : İbnü’l Ezrak, Tarixû Meyyafarqîn û Amîd, çev: Mehmet Emin Bozarslan, 1975.
[2] : Nasır Xusrev, Sefername, çev: Abdulvehap Terzi, Milli Eğitim Basımevi, 1950.
