BAFÊ KALESİ’NİN ZİRVESİNDE
Metin RASTDİL / Şırnak Ajans
Önceki yazılarda tarihi bilgi ile menkıbe ve efsaneler arasındaki ilişkiyi irdelemiştim. Menkıbe ve efsanelerin tarihsel bilgiye karşılık gelmediğini ama tarihsel bilginin unutulması, değişmesi sonucu efsanelere dönüşebileceğini ya da efsanelerin konu olduğu kalenin, yerleşimin tarihsel bir kalıntıya ev sahipliği yapabileceğini yazmıştım. Bugünkü yazıda tarihsel bir alanla ilgili tarihi bilgiye ve alanla ilgili menkıbeye değineceğim.
Botan bölgesinde yaşayan hemen hemen herkes Elo Dîno’nun hikâyesini duymuştur. Elo Dîno’nun hikâyesi şarkılara dönüşmüş ve Botan’la sınırlı olmaktan çıkmıştır. Elo Dîno’nun hikâyesi esasında Ortaçağ Kürt Mirlikleri Dönemi’nin tipik bir menkıbesidir. Çoğu kişi bilse de yine de kısaca hikâyeyi hatırlamakta fayda var. Menkıbeye göre Elo Dîno, Dicle Nehri üzerinde keleklerle (nehir üzerinden taşımacılık için kullanılan salların eski adı) yapılan ticarete kendi kasrının bulunduğu bölgede set çekiyor, keleklerin geçişine ancak kendi haracını aldıktan sonra izin veriyordu. Bu durum devam ettikçe bölgenin kudretli mirliği olan Cizre Botan Mirliği rahatsız oluyor ve otoritesinin bu şekilde sorgulanması mirleri, Elo Dîno ile karşı karşıya getiriyordu. Menkıbeye göre mirler, uzun bir süre bu işten vazgeçmesi amacıyla Elo Dîno’ya nasihatçiler gönderse de Elo Dîno, haracını almadan kelekleri serbest bırakmaz. Anlatıya göre dönemin kudretli bir miri artık bu işe bir son vermeye karar verir. Mirin askerleri gizlice Elo Dîno’nun kasrına girer ve onu derdest edeler. Derdest edilen Elo Dîno, Birca Belek’in (Cizre Botan Mirliği’nin yüzyıllar boyu yönetim kalesi) zindanına atılır. Bir gün kudretli mir, zindanda perişan halde bulunan Elo Dîno’yu ziyaret eder ve ona içinde bulunduğu halden daha kötü bir hal olup olmadığını sorar. Karanlık zindanda gün ışığından bêpar halde bulunan ve gardiyanlar tarafından türlü eziyetlere uğrayan Elo Dîno, mire cevaben, içinde bulunduğu durumdan sadece bir durumun daha kötü olduğunu söyler. Mir, merak edip ne olduğunu sorunca, Elo Dîno, eğer bir misafir evimize gelirse ve eğer ona verecek bir şeyimiz yoksa o halin içinde bulunduğu halden bile daha kötü olduğunu mire söyler. Mir, bu anlamlı cevap karşısında şaşırır ve düşünür. Bu cevabı çok beğenen mir, Elo Dîno’nun serbest bırakılmasını emreder. Elo Dîno serbest bırakılır ama her iki omzunda eritilmiş mumların acısına dayanamaz ve hayatını kaybeder.
Tipik bir Mirlikler Dönemi menkıbesi olan Elo Dîno’nun hikâyesi bu şekildedir. Bölge halkı tarafından Elo Dîno’ya ait olduğu söylenen ve günümüzde harabe halde bulunan yapı, Bafê Kalesi’nin aşağısında, Dicle Nehri kenarındadır. Son yıllarda oldukça popüler bir destinasyon noktası olarak Elo Dîno Kasrı ziyaret ediliyor. Ancak Elo Dîno Kasrı’nı ziyaret edenlerin çoğunun asıl hikâyenin yani tam da tarihsel bilginin fışkırdığı Bafê Kalesi’nden haberleri yok. Oysa Bafê Kalesi, bir menkıbe ve efsaneler diyarı değil tarihin ta kendisidir. Dicle’nin bir yılan gibi çepeçevre sardığı Bafê Kalesi’nin tam olarak gezilmesi en az üç saatinizi alır. Bafê Kalesi, Gurkêl ve Finik Kaleleri gibi antik dönemden kalan ve Ortaçağ’da da kullanılmış bir kaledir. Gutilerden kalan antik taş merdivenler, Ortaçağ’da hala kullanılmış olan su sarnıçları, yıkılmış kalenin sur duvarlarından kalan izler, onarılmayı ve koruma altına alınmayı bekliyor. Bafê Kalesi, yüzyıllarca yönetim kalesi Finik Kalesi olan Finik Mirliği’nin hakimiyeti altında kaldı. [1] Cizre Botan Mirliği ile Finik Mirliği arasında stratejik bir konumda bulunan kale, sadece bir Ortaçağ kalesi değildir. Bafê Kalesi’nin Cizre-Güçlükonak yoluna bakan yamacında antik dönemlerden kalan mağaralar da vardır.
Şimdi, suyun kenarında yeterince fotoğraf çektiysek artık yukarı tırmanalım ve bir menkıbe değil tarihin ta kendisi olan Bafê Kalesi’nin yıkık sur duvarlarının, su sarnıçlarının, harabe haldeki diğer yapıların koruma altına alınması için bir ses verelim. Çünkü asıl hikâye aşağıda değil yukarıda, kalededir.
Dipnot: [1] : Gurkêl Okulu, Metin Rastdil, 2023.
Metin RASTDİL / Şırnak Ajans
